“การรับรู้ถึงกลิ่นเป็นประสาทสัมผัสเดียวที่ส่งสัญญาณตรงสู่สมองส่วนกลาง โดยไม่ผ่านการประมวลผลที่ไขสันหลังหรือก้านสมอง”
ท่ามกลางประสาทสัมผัสทั้งห้าของมนุษย์ การรับกลิ่นโดดเด่นด้วยการเชื่อมโยงโดยตรงกับสมอง ผ่านกลไกอันน่ามหัศจรรย์จากโพรงจมูกสู่ระบบลิมบิก “กลิ่น” จึงเป็นผัสสะที่มีอิทธิพลต่ออารมณ์และความทรงจำอย่างลึกซึ้ง
กลิ่นเป็นส่วนสำคัญในชีวิตที่มีอิทธิพลต่ออารมณ์ ความทรงจำ และประสบการณ์ของมนุษย์ ทำหน้าที่เสมือนสะพานเชื่อมระหว่างอดีตและปัจจุบันที่แฝงอยู่ในทุกช่วงเวลา เพียงสัมผัสกลิ่นคุ้นเคยชั่วลมหายใจก็สามารถย้อนสู่ความทรงจำได้อย่างลึกซึ้ง ผ่านการเชื่อมโยงโดยตรงกับสมอง
กระบวนการรับกลิ่นเริ่มต้นเมื่อสูดลมหายใจ โมเลกุลของกลิ่นจะกระตุ้นเซลล์ประสาทรับกลิ่นในโพรงจมูก จากนั้นสัญญาณจะถูกส่งไปยังส่วนต่างๆ ของสมอง ตั้งแต่สมองส่วนหน้า (Olfactory Bulb) ทำหน้าที่รับข้อมูลกลิ่นโดยตรง และสมองส่วนกลาง (Cerebrum) ซึ่งมีระบบแปลสารการรับรู้ จากนั้นจะส่งไปที่ระบบลิมบิค (Limbic system) ซึ่งเป็นส่วนควบคุมอารมณ์ การเรียนรู้ และความทรงจำเกี่ยวกับกลิ่นนั้นๆ
นอกจากนี้ กลิ่นยังทำงานร่วมกับระบบต่อมไร้ท่อ โดยมีผลต่อการหลั่งสารสื่อประสาทต่างๆ เช่น สารแห่งความสุข (Endorphins) และสารเซโรโทนิน (Serotonin) ซึ่งส่งผลต่ออารมณ์ ช่วยส่งเสริมให้อารมณ์ดี รู้สึกสงบ และผ่อนคลาย เมื่อได้รับกลิ่นควบคู่ไปกับประสบการณ์ใดๆ สมองจะบันทึกความสัมพันธ์นี้ไว้ในความทรงจำระยะยาว
ด้วยกลไกทางวิทยาศาสตร์นี้ กลิ่นจึงเป็นประสาทสัมผัสอันทรงพลังในการเชื่อมโยงอดีตกับปัจจุบัน รวมถึงมีอิทธิพลต่อประสบการณ์ของมนุษย์อย่างลึกซึ้ง แม้ว่ากลิ่นจะผ่านเลยไปอย่างรวดเร็วและสัมผัสได้เพียงชั่วครู่ แต่ร่องรอยแห่งความรู้สึกจะแทรกซึมอยู่ในความทรงจำ ตราบเท่าที่ยังมีลมหายใจ
